Telebistaren amaiera
Nola begiratu telebista? Zein aukerak ditugu subertsiorako? Nola izan daiteke programaketa 
bat
politikoki zuzena eta formalki iraultzailea? Hauek dira besteen artean egileak bere buruari 
egiten
dizkion galderak.
Gasa eta ura barne
Urrats bat atzera eman dezagun telebistari begiratzeko, pantailatik urrun gaitezen
modu mugatuan pentsatzeko. Atzerako mugimendu horrek telebista-subjektuaren ikuspegi
panoramikoa saihesten du eta telebista-objektuaren ikuspegi literalera garamatza.
Barnehartzen duen objektuak blokeatutako subjektua alderatzeak dakarren arazoa da,
modu horretara telebistako antzezle baten ahotsa ez delarik antzezlearena berarena,
bozgorailu elektroniko baten bolumena baizik.
Kateek produzitua eta estazioek hedatua, telebistak airetiko uhinetan bidaiatzen du,
kobrezko kableetan barrena higitzen da eta espaziora hegan egiten du sateliteen kontra joz.
Igorritako seinale bat estua (9 kate airean) edo zabala (110 lurpean) izan daiteke. Azkenean
hartzaileak daude, telebista eta haren aurrean eseritako ikus-entzulea. Telebistako seinale
korrontea berori pizten edo itzaltzen duen etengailu batez kontrolatzen da etxean, upel
baten kanilaren antzera. Telebista ikustea iturriari darion urari begiratzearen modukoa dela
ezin daiteke esan; baina, ura hodietan bezala, telebista dagoeneko "hor bertan" dagoen
zerbait da. Nolatan, bada, bihurtu da telebista gertakizun? Noiz ikasi du teleikusleak
seinale etengabea osagai diskretotan banatzen?
Irudi-soinu seinalearen transmisio bat programatzea eta irudi-soinu produktu bat
banatzea ez dira gauza bera. Filmen banatzailea emanaldi baterako jendea antzokira
erakartzen ahalegintzen den bitartean (hitzordu bat ikus-entzulearekin), telebistako
programatzaileak ikuslego beti potentzial bat du, bere lekuan jarrita, igortzen den seinalea
bezain "hor bertan". Programatzerakoan ordutegi bati lotu beharra dago, etxeetan sartzen
den seinale kopurua kalkulatu behar da, eta hartara denbora bera koordinazio kontu
bihurtzen da. Programa batek seinalearen gailur moduko bat behar du izan, bere burua
aukera bezala bereizi. Ondorioz, programazio modu desberdinak sortzen dira, edukiaren
edo formatuaren arabera. Horrela, reality show, magazina, komedia, bideo musikala,
albistegia, akzioko seriea edo kirol saioa ditugu, eduki anitzetako programez kate berean
(CBS) edo programa formatu berberaz, aldaketekin (The Cooking Channel). Edukia,
forma, estiloa... oinarrizko unitate bat, estandar bat, edizioa, idazketa, argiztapena,
makilajea, soinu grabaketa, zuzendaritza hartzen dituen teknika, ezkutatzen dituzten hitz
irristakorrak dira. Hitz batean (lausoa, baina zehatza): profesionalismoa.
Etenaren, telebista itzaltzearen arriskua saihesteko, programatzaileak ikus-entzulea
animatuko du telebista amaierarik gabeko hasiera moduan ikus dezan. Edozein unetan
gerta daitekeen hasiera. Programak kasik edozein ikuslek ezer galdu gabe gertatzen ari
dena ikusten hasi, ulertu eta goza dezan eginak daude. Segmentuetan antolatuak, ideia bat
errepikatzen dute, komunikazioa, lanketa eta azken emaitza unitate bakar batean biltzen
dituen ulergarritasunaren legeei jarraituz. Publizitatea iristean, eten bat gertatzen da, edo
komunera joateko aukera bat. Iragarkien etenak, programa ezberdinen arteko lotune,
pantaila suspertzen dute. Telebistari bere burua iragartzea ahalbidetzen diote, hurrena zer
datorren adieraztea, bere etengabeko jarduera eguneratuz. Komenigarria suerta 
liteketelebista seinalea orokortzea programa bat beste batetik ez bereizteraino, eta ondoren
programa bakar baten edukia ulertzen ahalegindu.
Eremu Publikoa Jabetza PribatuanEstatu Batuetako gobernuan badago Komunikabideen 
Batzorde Federal bat(F.C.C.), herrialde horretako telebista araupetzen duena. Ez da haren 
jabe, eta ez du huraantolatzen, baina herrialde osoko ondasun moduan gordetzen du, 
lizentziak salduz etamoralari lotutako gehiegikeriak ekiditeko lege apur batzuk 
promulgatuz (film pornografikogogorrak debekaturik daude, eta kable telebistan bakarrik 
erakuts daitezke bularrak).
Apur bat urrunegi joanez, F.C.C. Parke Nazionalen Departamentuaren baliokidetzat hartuz
(baso, laku, arroil eta mendiez arduratzen den gobernuko erakunde bat), telebistaren
basamortu handia azter genezake eta Sarbide Librea eskatzen duten legeen atzean dagoen
ideiaren izpiritua ulertzen saia gintezke. Ameriketan, ordea, non "publiko" hitzari harrera
eskasa egiten baitzaio, eremurik onena (Broadcast TV) ez dago eskuragarri, eta kable
telebistaren lurralde handiaren bazter txiki bat baino ez dugu eskura. Jendeak bere joko
eremua hartzen du, laku ondoko kanpin bat, eremu hori beste denekin partekatu beharrak
dakartzan metaketa eta muga guztiekin. Ehun kateren arteko bakar honetan, non programa
arruntak ordu erdira mugaturik baitaude, sarbide libreko arrantzale/telebistako ekoizleak
ezin dio beste kateetara (pribatuak) begia luzatzeko tentaldiari eutsi. Izan ere, kate horiek
etxe dotoreez inguraturik daude, eta bertan arrantza hobea da seguraski, eta bistak
ederragoak. Abiapuntu horretatik deliberatzen du Sarbide Libreko zenbait ekoizlek
telebistaren aurka oldartzea, hura azpikoz gora jartzeko edo alternatiba bat eskaintzeko
itxaropenaz. Gure zeregina ez da eremu txiki horretatik kanpo jardutearen balioa
eztabaidatzea. Horrek konponbide erraz, ezinezkoa du: Sarbide Libreak kaotikoki eta
aldian aldian kate guztietako eremua inbadi dezan uztea, horretarako programa bat ausaz
hautatuz. Horren ordez, egiten ari dena xeheki aztertu beharko genuke: nola eusten dion
"pelikula" politikoaren ideia sarbide libreko telebistan. Bi produkzio aztertuko ditugu,
Concrete TV (ekoizle indibidual bat) eta Paper Tiger TV (zenbait ekoizle biltzen dituen
talde ezaguna). Programa guztiak Manhattan Neighborhood Network New Yorkeko
sarbide libreko katean agertu dira.
Concrete TV
Materiala, pantailako irudiak, jadanik baziren film edo programetatik hartuak dira,
eta ostean ordena berri batean muntatzen dira. Berreskuratze estrategia bat da,
komunikabideak oro har erretratatzeko ahalegin bat; emanaldi honek indarkeria eta sexua
ukitzen ditu, haiek apur bat haratago eramanez, telebistak bere kasa hitz egin dezan utziz,
batzuetan ergelki, ikuskizun honen helburua azpimarratuz, hau da, kritika ez oso zuzen
baina ezta sotilegia ere egitea. Zeregin nagusia muntaketa da hemen, lehenik irudiak bildu
eta hautatzen dituen muntaketa bat, ondoren irudi horiek elkarren alboan jartzeko. Akzioko
film batetik ateratako tiroketa bat eta hilotzak egon daitezke, "B film" bati hartutako neska
bat bikini jantzita dantzan ari dela, film porno bateko ipurdi astindu bat, edo bideo musikal
bateko lentzeria irudi iheskor bat. Irudi horiek dagoeneko muntaturik dauden irudiei
dagozkie eta, hortaz, elkarri lotutako zatiak direla esan daiteke. Hondatutako auto bat
hautatzen da eta ebaki egiten da, beste nonbaitetik hartutako beste auto hondatu baten
aldamenean jarriz. Ebaketa labur horiek iturriei beren jatorrizko testuingurua kentzen diete,
zatiak hurrengo zatiarekin estropezu egiten duten azalera mugikorrak eta konposizio
grafikoak baino ez dira orain (ipurdia, pistola, odola, leherketa). Jostailuzko tren baten
bideak lotzen diren bezala muntatzen da, erabat linealki, begizta baino ez den puntu
baterantz aurrera eginez. Guztia zati baten hastapeneko eta amaierako puntuaren baitan
dago, zeinak ahalik eta jostura gutxien ageri beharko bailuke, zatiaren barne josturarik eza
indartuz. Telebista likidoa. Muntaketa? Garai batean filmatutako pusketez 
errealitateaeraikitzeko fedea zena (eta kamerak bere kabuz hartzen duenari errezeloa), 
formula
pertzeptual bat da egun, isuri erritmiko batean etengabe errepikatua, burrunba zinetiko
hutsa. Orduan, zeri garrantzia eman, zati batetik bestera ezer eraikitzerik ez badago?
Txinparta hasierako eta bukaerako puntuetan pizten da, adierazpen bat, "Hara",
Schwarzeneggerren irudi baten eta beste film bateko antzezle beraren irudi baten artean.
Lehenegoan "Kaka zaharra!" dio, eta bigarrengoan, berriz, "Oker!", eta ondoren tiroketa
bat gertatzen da, aldian aldian bandera bat mugitzen da honakoa dioen irudi batean,
"Indarkeria gorroto dut, baina ez didazu beste biderik uzten". Beraz, komunikabideak
beren buruei mintzatzen zaizkiela jakin dugu, zatiek pasieran elkar agur dezaketela.
Testuingururik gabe baina osotara indargabetu barik, zatiek beren eskuratzeari aurre egiten
diote. TB/Komunikabideen adibide hauek, beren finezia eskuratu berriaz eta produkzio
balioaz, beren mugak gainditzen dituzte, ikusleak minutuz minutuko prozedurari besterik
errepara ez diezaion eraginez, landu duten "trailer" luzeegi hori desestaliz, honakoa esanez
bezala, "hau aspergarria da, alde hemendik eta ikus ezazue benetakoa dena beste kate
batean!". Programa honen jomugak betetzeko azken ahalegina zatiei musika eranstea da,
"musika iluna", hala nola tekno eta death metal, muntaia katearen moduko irudiak muntaia
katearen matxinadaz koloreztatu nahian. Gosaltzeko zerealen iragarki arrunt bat bezala
bukatzen den telebistaren iraultza, non aita jainkojaleak (Papa TV) eta alaba punkyak
(Concrete TV) beren sesioak alde batera utz baititzakete, gutxienik zereal bera etxe bereko
mahai berean jateko.
"Joan Does Dinasty" (Paper Tiger TV)
Telebistak ez du jendearen artean estimazio handirik. Ez da gustukoa, kritikatua eta
gaitzetsia da; bera baino hobeak garela sentiarazten gaituen etsaia da, kopla buruko bat.
Auzia arinkeriaz hartzeko modu bat da, errazena eginez, ezen, denok dakigun bezala, gu
telebista baino azkarragoak baikara. Eta telebista hankaz gora jarri nahi duzunean ez luke
arazorik egon behar, zure adimenak arerio hain ergel hori berehalakoan menperatuko baitu.
Joan Braderman ikuskizun honen ekoizleak (laurogeiko hamarkadan egina) ohikeriazko
jarduera horri "erresistentziaren teoria" deitzen dio. Berak ohitura hori Dinasty serie zahar
eta ezagunari aplikatzen dio, bere jomuga serie horren funtzionamendua agerian uztea,
ikus-entzulearengan nola eragiten duen jakinraztea, eta abar delarik. Ekintza horrek analizi
izena bereganatu nahi luke, baina erresistentziaren teoria moduan aurkezten da. Joanek ez
du egiaz txisterik edo umorezko istoriorik kontatzen, berak nahiago du Dinasty-ko irudien
gainean aritu, soinu banda argot eta adjektiboez betez, "dotore jantzitako extralurtarrak"
ipiniz "zureak baino hobeak diren beren apartamentuetan" esaldiaren ordez, guztia
"dekonstrukzioaren" zerbitzura. Astero gorrotatzeraino maite duten programa ikustera
biltzen den lagun talde batekin telebistaz mintzatzeko modu bat da, jada finkatuta zituzten
teoriak eta gustuak berretsiz. Horren guztiaren emaitza, "interpretazio" bat baino areago,
ikuspegi baten iragarpena da. Serie horretako zatiez trufatzen dira eta nahi duten moduan
moldatzen dituzte, inozoak gerta daitezen, haien kontura barre egiteko, irudiak modu
mekaniko eta ageriko batez manipulatuz, barreari bide egiteko. Irudi horien gainean,
Joanek bere burua ezartzen du. Irribarre zabal eta arranditsua erakutsiz, haiek zanpatuz,
irrigarri utziz, aurrea harturik doala agertuz. Telebistako ikuskizunari burla egin zaiolarik,
nola azaltzen du horrek haren funtzionamendua? Joan does Dinasty-k telebista, gure
buruen kolonizatzaile ergel hori, era elkarreragilean "egin" daitekeela erakusten du.
Gerra Etxeko Frontean, Golkoko Krisia Telebista Proiektuaren (Gulf Crisis TV
Project) 10. atala (Paper Tiger TV)
Telebistaren atzean informazioak gizartea kontrolpean eduki dezakeen edo bere
kontzientzia areagotzeko baliagarri suerta daitekeen sinismena gorderik dago. Edonola ere,
informazioa gertakari, adierazpen eta orientabideetan xehekatzen den bitartean 
komunikatzen (errepikatzen eta ikasten) dela suposatzen da. Ordenagailu batentzat oso
erraza da, informazioa agindu multzo bat da, programa bat. Gizakiekin, ordea, telebistako
informazioa sekula ez da zuzena, bitartekari bat beharrekoa du beti, esperientzia eta
erantzun emozionalak igorri behar denarekin nahasten duena. Telebista funtsezko botere
izanik ere, bere erdigunea ez da informazioa, entretenimendua baizik. Telebistaren lana
jendea horretara emanik edukitzea da, haien begiak betetzea. Telebistari begira lau orduz
egon ostean, batek ezin du pantailan ageri dena besterik, beste inolako irudi kategoriarik,
argiztapen edo gorputzik ikusi. Ikuslea ikusmenezko eremu batean ibilgetua izan da,
pantaila begietara erakartzen duen beste errealitate batean, bere pentsatzeko era aldatu
gabe, baina gela pentsamendu orotik garbituz. Telebista ikusterakoan, telebista tankerakoa
gertatzen ez den orok formatua asaldatzen du, eta baliogabea, aztoratzailea eta zaila dirudi.
Irudi finko bat, ideia motel bat, soinu oker bat. Jendeari informazioa eskaintzea, horra
telebistaren ametsa eta lokamutsa.
Golkoko Gerra Golkoko Krisia Telebista Proiektuaren oinarrian izan zen. Gatazka
mugatu batera bideratu zuen. Borroka ez zen orekatua, batez ere telebista mailako Golkoko
Gerrak gudu zelaia (iritzi publikoa) eta armak (informazioa) aukeratu zituenetik. Etxeko
Fronteko Gerra hiri bateko orube abandonatu batean kokatutako txabola baten irudiarekin
hasten da, teilatu makurraren alde batean "home" (etxea) hitza pintaturik ageri duena.
Soinu bandak pop musika eskaintzen du eta ondoren izenburu elektronikoak agertzen dira:
lanpostuak, osasuna, etxebizitza, hezkuntza, askatasuna, justizia... Musika gehiago,
hiriburuan egindako gerraren aurkako martxa baten irudi azkarrak. Zerbait gertatzen ari
dela esaten digute, mugimendu bat. Segidan, programak "bite" batzuk erabiltzen ditu.
"Bite" [hozkada] horiek muntaketa modu bat dira, errealitatearekiko konfidantzarik eza,
diskurtsoaren prozesuarekiko eta honek behar duen denborarekiko ezinegona, diskurtsoa
adierazpen zehatzetan ebakitzeko modu bat, ahots baten inpresioa ematen duena, hiztun
kopurua alde batera utzita. Pertsona batek esan dezake, "Historiaren egileak gara!", beste
batek, "Gerra makineriarako inbertsioa geldiarazi behar dugu!", beste batek galdetzen du,
"Noiz egingo diogu gerra pobreziari?", eta beste bat kexu ageri da "komunikabideek
informazio koilarakada txikiez elikatzen gaituztelako". Mugimendu-efektu bat dugu
aurrean, manipulazio edo manufaktura modu bat, zeinari, asmoak onak izanda ere, kiratsa
baitario. Hogeita zortzi minutuz Golkoko Krisia Telebista Proiektua erresistentziaren irudi
bat, auziez mukuru, eraikitzen ahalegindu da. Auzi horiei era erredukzionistan helduko
zaie, izenburu zentzugabe bezain itxuraz argiak sortuz, gai baten munta (konplexutasuna)
suntsituz, hiesa, legez kanpoko inmigrazioa edo azpikontratazioa izan. Buruinmolazioa
bilatzen duen gerra estrategia zorigabea da. Beste muntaketa mota batek konpon zezakeen
arazoa; hala nola, bi hartualdi, bi ideia, aldi berean haztatuak izan daitezen ahalbidetzen
duena. "Black Women´s Speakout of March 10" (Martxoaren 10eko Emakumezko Beltzen
aldeko Mugimendua) delakotik zati labur bat hartu eta berriz era zezakeen, soinuak,
adibidez, komunikabideei informazioa luzatzen ari zaien NBEtako jeneral baten irudia
ingura zezan utziz, irudia motelduz, bere horretan iraunez, artikulatzen ahaleginduz.
Tamalez, informatu beharrak Golkoko Krisia Telebista Proiektuaren emanaldi hau
Golkoko Gerrari buruzko programa handiago baten zati bat baino gehiago izatea eragotzi
zuen.
"Herb Schiller-ek The New York Times irakurtzen du, 1. zk.: Klase zuzendariaren
orientabide mekanismoak" (Paper Tiger TV)
Arrosaz pintatutako atze oihal bat, aulki hori bat, gizon bat, Herb Schiller, zeinak
kamerarentzat zerbait prestatu baitu: estudioko zuzeneko emankizun baten forma duen
programa baten osagaiak. Hasierako minutuak idazmahai batean eseritako emakume batek
aurkezten ditu. Kamerari zuzentzen zaio, bere testua paperezko orrialdeetatik irakurriz,
The New York Timesen eta hari lotutako jabetzen (argitaldaritza, telebista, irratia)
zuzendaritzari buruzko estatistikak emanez. Agertokia Herb Schiller has dadin prest dago.
Kontu handiz proiektua azaltzen du ("hau da egiten ahalegintzen ari garena"), eta Timesen
teoria bat eskaintzen du, klase zuzendariaren orientabide sistema gisa. Herbek hitzak
tentuz erabiltzen ditu klase zuzendaria (diru gehien dutenak, Ameriketako ekonomian
jarduera handiena garatzen dutenak) eta orientabide sistema (berriak emateko joera
finkatuz, Timesek "egunkari dokumentu" bezala definitzen du bere burua) definitzerakoan.
Hitz egin besterik ez du egiten, eta kamerak bere arreta eskaintzen dio. Kasik ez dago beste
irudirik: une zorigabe batzuk etenaldi batean, argazki finkoei lotutako musika pixka bat,
"arte proiektu" labur bat, programaren azken irudien antzeko zerbaitez ordezkatua izan
zitekeena: zoom geldo bat lan egiten duen kioskoak markoztatutako Asiako Hegoaldeko
gizon baten aupegitik astiro urrunduz. Schillerrek bere analisia azaltzen duen bitartean,
zerbaiti erreparatzen diogu: gizona arnasa hartzen ari da, bere eztarria garbitzen, gizaki
baten moduan. Tankera horretako gardentasuna ohizko telebista programari darion
naturaltasun ilusioaren eta ekonomia artegaren aurka doa. Eta egunkariaren argazki bat
txertatzen denean, arrazoibide bati laguntzeko erabiltzen da, eta ez diskurtsoa bereizi edo
kondentsatzeko ebaketa bezala. Hizlari honi hitz egiteko baimena eman zaio, eta berak
tentu eta pazientzia handiz adierazten du esan beharrekoa, telebistako ordu erdi bat betez,
buru mintzodunaren ohizko formatua –irudien artean hitzak marmaratzen dituen aho
mugikor bat- azpikoz gora jarriz.
Kontrolak Platoan
"Zine `politikoaren` akatsik handiena beti nolabait gorrei zuzentzen zitzaiela
sinestea izan zen, egiaz beren ikusmena galtzeko bidean zegoen jendeari zuzentzen
zitzaionean".
Jean-Pierre Gorinek zinemaren zenbait ezaugarri "klasiko"tara itzultzeko bere
interesaren testuinguruan egin zuen aurreko adierazpena, zinema bera ahulduta zegoen
arren. Beste era batera funtzionatzen du, Benjaminek behin eta berriro aipatzen zuen
"politikoki zuzena denaren teknika" gogora ekarriz; teknika horrek, haren esanetan,
ideologia norabide zuzenean hedatzen zuen. Gaur egun, irudi mugikor politikoaren auzia,
haren teknikari eta planteamenduari buruzko kontuak, apur bat zehaztu egin dira, kontuok
telebista seinalearen korrontearen barruan azaltzean, aipatu seinaleak begiengan duen
eragina aztertzean, nola seinale horrek, entretenigarri izan behar duelarik, ikus-entzulego
gatibu bat sortu behar duen hausnartzean.
Herb Schillerren sarbide libreko ikuskizunak hemen aurkeztutako besteen aldean
bereizgarri zuena bere orientabidea zen, lehendik zegoen telebista programazioaren
larruazalean gora egin eta hura, seinalearen jario lasaia distortsionatuz, labainkeria,
hutsegite eta akatsen bidez, alda zezakeen programa politiko baten orientabidea. Bere
xedea ez zen lehiatzea, edo telebista baino hobea izatea. Telebistan lan egiteko politikaren
gakoa ikus-entzuleari begira lan egitean zetzala ulertu zuen, ez motibatzeko edo saltzeko,
buruaren eta begien arteko lotura berreskuratzeko baizik. Sarbide Libreak, pobrea izanik
ere, telebistaren aurka lan egiteko esparru bat eskaintzen du. Jendea informatzeko
aukeratzat hartzean dago tentazioa. Gai batez ikastea informatzea baino gehiago da, gaiari
nola heldu ikastea eskatzen du. Egin beharreko lana ikus-entzulea katea aldatzera, gaueko
albistegitik Paper Tiger TVra, premiatzeaz haratago doa, kontrol sotil baina finkoagoen
bitartez: pantailari itsatsitako begiak berregokituz.
ANTEK WALZCAK Made in USA aldizkariaren editorea eta Purple Prose aldizkariaren
kolaboratzailea. New Yorken bizi da.
>>> www.arteleku.net